چامه شمال / حسین احمدی

شمالی ام. روستازاده نیستم. شهرنشینم. اما فصل نشاء حتماً حوالی شالیزارها حاضر می شوم و لختی را با شالیکاران سپری می کنم.

اینبار مرداد شرجی که می آید می روم "گِلِدون". روستایی در قسمت انتهایی رودخانه تجن. پُر از شالیزار و شالیکار.

آمده ام  برای خداقوت و خط خطی کردن چندسطری از رنجِ کشاورزان نجیب. آرامش گذشته در روستا حاکم نیست و اغلب اهالی کلافه اند. خستگی و درماندگی به وضوح پیداست و غصه ای که تازه از راه رسیده.

سراغ مزرعه آقاسید را می گیرم. روی مرز شالیزار نشسته و غمبرک زده پیدایش می کنم. دقیق که می شوم، ترک های مزرعه اش رخ می نماید. ساقه های زرد برنج نا ندارند و کمر خم کرده اند. مساله این است؛ خشکسالی!

آقاسید دنبال پمپ آب است تا از چاه های حاشیه روستا، شالیزارش را تَر کند. گویا فردا نوبتش می شود.
سر حرف را که باز می کند، تخمین می زند ۷۰ درصد محصولش را از دست داده و آب چاه هم کفاف تشنگی شالیزارش را نمی کند.

درگوشی می گوید: پس اندازی از سالهای گذشته دارم و خدا بزرگ است اما بسیاری از همسایگانم سالِ کم بنیه ای پیشِ رو دارند.

در تب و تاب تهیه گزارشی از احداث سد فینسک در استان همجوار، سمنان هستم که آب منطقه ای مازندران برای حضور در تور رسانه ای و بازدید از سد شهید رجایی دعوتم می کند.

آخرین بار پنجم اردیبهشت ۹۷ بود که در معیت همکاران رسانه ای به دیدار این سد رفته و باتفاق هم سرریز شدنش را برای بار هفتم جشن گرفته بودیم. آن روز شالیزارها سیراب بودند و کشاورزان، غم آب و نان نداشتند.

مینی بوس در کشاکش دشت و کوهستان به پیش می رود و هوهوی باد شهریور از دالان جاده تاکام، خنک مان می کند. راننده که از اهالی همین منطقه است به شمشادهای مسیر اشاره دارد و رخسار زرد و رنگ پریده درختان هیرکانی را نشان مان می دهد. گویا آفت شب پره، حسابی خدمت شمشادها رسیده است.

غصه دار می شویم، بی خبر از اینکه طبیعت و سد، چه خواب های پریشان دیگری برایمان دیده اند.

به روستای "افراچال" می رسیم. از نگهبانی که رد می شویم، راننده ما را به سمت تاج سد می برد. از مینی بوس پیاده می شویم و تیغِ آفتاب چشم هایمان را جمع می کند. کنجکاوانه خودمان را به تاج می رسانیم و چشم عمیق می کنیم تا بهتر ارتفاع آب را ببینیم. اما دریاچه سد کم رمق و خالی ست. از شورِ اردیبهشت ۹۷ خبری نیست... از فوران آب... از غرش سقوط آزادِ قطرات.

اولین سوالی که درگیرمان می کند و اولین حالی که دست می دهد، مشترک است؛ عوارض احداث سدِ فینسک. سدی در استان مجاور و بر روی یکی از سرشاخه های رودخانه تجن.

چندسالی ست که پروژه احداث سد فینسک به مناقشه دو استان همسایه بدل شده و بود و نبودش چالش های فراوانی ایجاد کرده. مازنی ها از کاهش ذخایر سد شهید رجایی ساری و کاهش دبی ورودی می گویند و سمنانی ها دلخوش به انتقال آب بین حوزه ای هستند.

16سالی بود که دو رئیس جمهور از خطه کویر انتخاب و همسایه مان این فرصت را مغتنم شمرد و با تصویب این پروژه ملی، عملیات اجرایی آن را آغاز کرد. هرچند مدیران مازندرانی گاه با فریاد و گاه با سکوت، رویه واضح و مبرهنی در پیش نگرفتند و بیشتر بی سخنی را پیشه کردند اما مردمان این سرزمین رضایتی از کج شدن مسیر آب به سمنان ندارند.

سد مخالفت ها بلندتر است

در سایه ی تاجِ سد، پرسش هایمان را یک به یک مطرح می کنیم و معاون طرح و توسعه آب منطقه ‌ای مازندران اینگونه پاسخ می دهد: نیاز آبی سالانه مازندران برای مصارف کشاورزی، شرب و صنعت ۳ میلیارد و ۶۰۰ میلیون مترمکعب است و این درحالی ست که با برخورداری از ۶ میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب، همچنان دچار مشکل هستیم.

حیدر داوودیان این سوال را مطرح می کند که چرا با دارا بودن این پتانسیل، هشدار خشکسالی صادر می شود؟ و خودش هم پاسخ می دهد: دلیل این وضعیت، بی توجهی به مهار آب های سطحی است.

وی با اشاره به اینکه براساس مطالعاتی که صورت گرفته، مازندران تا 10 سال آینده با بحران خکشسالی و پیامدهای ناشی از سیلاب ها مواجه خواهد شد، اضافه می کند: متاسفانه مخالفت هایی در رابطه با سدسازی در استان اتفاق می افتد که کارشناسی نیست و برخی افراد که اطلاعات کاملی ندارد هجمه هایی زیادی را وارد می کنند.

داوودیان توضیح می دهد: شوربختانه این مخالفت ها به مجامع ملی و مدیریت کلان کشور کشانده شده و چالش ها و موانع متعددی ایجاد کرده و به نوعی خودزنی است.

معاون طرح و توسعه آب منطقه ‌ای مازندران از اینکه تامین آب شرب مردم اولویت اول است و بر منابع طبیعی ارجحیت دارد می گوید و از عقب ماندگی در بخش سدسازی نسبت به میانگین کشور خبر می دهد.

داوودیان با اعلام اینکه مخالفت با سدسازی در اوج قرار دارد و مخالفین بحث منابع طبیعی را پیش می کشند، خاطرنشان می کند: اقتصاد مازندران متصل به کشاورزی بوده و با کشت و کار رونق می گیرد.

وی با اشاره به اینکه تاکنون 10 درصد آب های سطحی در مازندران مهار شده است، اضافه می کند: با حجم ذخیره آب بندان ها در مجموع 17 درصد مهار آب داریم که عدد بسیار کمی است درحالیکه در کشور این رقم 50 درصد را نشان می دهد.

داوودیان مانع دیگر در سدسازی را منابع اعتباری می داند و خاطرنشان می کند: این منابع متاسفانه پُررنگ نیست.

معاون طرح و توسعه آب منطقه ‌ای مازندران با طرح این موضوع که علاوه بر کشاورزی، آب شرب هم دچار چالش شده است، می گوید: برای تامین آب آشامیدنی بصورت بی رویه از سفره های زیرزمینی استفاده می کنیم و این بخش را دچار بحران کرده ایم در حالیکه باید از آب های سطحی برای تامین آب شرب بهره برد.

داوودیان بعنوان نمونه سیلاب مهیب سال 97 را مثال می زند و توضیح می دهد: آن روزها در مناطقی که سد نداشتیم دچار خسران فراوانی شدیم. بعنوان نمونه در بابلرود 800 مترمکعب سیلاب اتفاق افتاد و سد البرز توانست 400 مترمکعب آن را مهار کند و مابقی آب به سمت شهر بابل حرکت کرد. اگر سد البرز وجود نداشت مطمئناً خسارات سنگینی به این شهر وارد می شد.

وی با اشاره به اینکه 11 سد بزرگ و کوچک در استان در حال بهره برداری بوده و حدود 400 میلیون مترمکعب آب را مهار کرده است، می افزاید: 5 سد گلورد، هراز، سجادرود و زارم رود و کسیلیان در دست اجراست و 7 سد نیز مطالعات خود را پشت سر می گذارند که اگر مجموع این سدها اتفاق بیفتند، مهار آب های سطحی به 47 درصد می رسد و دغدغه خشکسالی مرتفع خواهد شد.

معاون طرح و توسعه آب منطقه ‌ای مازندران در پاسخ به پرسش خبرنگارمان که سد فینسک چه خسارتی را برای مازندران رقم خواهد زد، اینگونه توضیح می دهد: 26 سال از عمر سد شهید رجایی ساری می گذرد و آورد کمِ رودخانه تجن موجب شده که طی این سالها  تنها 7 بار شاهد سرریز شدن این سد باشیم. همین مساله هشدار می دهد که نباید بخشی از آوردِ تجن را سد کنیم.

داوودیان حجم مخزن سد فینسک را حدود 10 میلیون مترمکعبی عنوان می کند و می افزاید: این میزان حذف آب از تجن بسیار اثرگذار بوده و باید واقع بینانه به این موضوع نگاه کرد.

وی در پایان با اشاره به اینکه مجوز سدهای سجادرود و زارم رود آماده است تا عملیاتی شوند، یادآور می شود: متاسفانه  بسترها برای آغاز عملیات اجرایی آماده نیست و به نوعی سد مخالفت ها بزرگتر از این دو سد است.

آیا همه چیز تحت کنترل است؟

در بازدیدهای مختلفی که از سد داشتم از دالان های موجود و شبکه های درونی دیدن کرده بودم و اینبار نیز باتفاق متولیان امر به داخل سد می رویم و پس از طی چندده متر دالان بتنی و 138 متر آسانسورسواری به میانه سد می رسیم. سنسورها و دستگاه های اندازه گیری و لوله های متعدد در داخل نصب شده اند تا همه چیز تحت کنترل باشد.

یک درب خروجی ما را به تراسی راهنمایی می کند که بر روی بدنه تعبیه شده و در کنارش دریچه سد قرار دارد که خروج و فوران آب را نشان مان می دهد.

همانجا از کاهش شدید آب پشت سد و از این میزان حجم خروجی پرسش می کنیم که مدیر امور بهره برداری سد شهید رجایی اینگونه پاسخ می دهد: برای حفظ محیط زیست رودخانه، همیشه دریچه ها باز بوده تا تجن دچار خشکی مطلق نشود.

در ادامه به دیدن نیروگاه برقآبی می رویم. نیروگاهی که 13 و دو دهم مگاوات انرژی تولید می کند و همسایه سد است.

مدیریت نیروگاه نگاه های پرسشگرمان را که می بیند، فی الفور می گوید: مکانیزم نیروگاه بدینگونه است که هنگام نیاز پایین دست به آب و به مدت 4 ماه فعالیت دارد و هرچه تراز آب پایین تر باشد حجم بیشتری برای تولید برق نیاز است.

وی از کاهش تولید برق می گوید و یادآور می شود: در سالهای قبل 27 هزار مگاوات برق تولید می کردیم که در سال گذشته این رقم به 17 هزارمگاوات کاهش پیدا کرد.

برنامه بعدی بازدید از تصفیه خانه آب شرب شهر ساری است که در میانه جاده تاکام - ساری  قرار دارد. قراراست گویا در مکان این تصفیه خانه مدیرعامل آب منطقه ای مازندران مابقی پرسش هایمان را پاسخ دهد.

تصفیه خانه آب شرب ساری خُرده تشابهی با تصفیه خانه فاضلاب داشته و حال و هوای یک گونه ای دارند. با این تفاوت که در تصفیه خانه فاضلاب پس از استشمام بوی نامساعد، در خروجی آن آب پاکیزه ای را ملاقات می کنیم که به آغوش رودخانه می پیوندد و راهی مزارع می شود اما اینجا حیات جاریست و آبِ زلال، زلال تر می شود تا در خانه هایمان دغدغه نوشیدن نداشته باشم.

آزمون و خطایی بنام فینسک

مدیرعامل آب منطقه ای مازندران در این نشست رسانه ای از عقب ماندگی در حوزه مهار آب‌های سطحی خبر می دهد.
محمد ابراهیم یخکشی اظهار می کند: احداث سدهای جدید می تواند این عقب ماندگی را جبران کند و برای تحقق این امر نیاز است موانع پیش روی طرح های آبی برداشته شود.

وی وقوع بحران را در صورت عدم تحقق پروژه های مدنظر، حتمی می داند و تاکید می کند: باید توان موجود را صرف توسعه کنیم نه اینکه با ایجاد و دامن زدن به حاشیه ها، توقف پروژه ها را رقم زنیم.

یخکشی با اشاره به اینکه با بهره برداری از پروژه هایی همچون سد گلورد در کوتاه مدت میزان مهار آب های سطحی در سال آتی به 12 درصد افزایش می یابد، یادآور می شود: با بهره برداری از سد هزار در سال 1403، میزان مهار آب های سطحی در مازندران به رقم 26 درصد خواهد رسید که امیدوارکننده است.

وی در پاسخ به سوال خبرنگارمان در رابطه با سکوت و عدم پاسخگویی متولیان امر در مواجهه با آغاز عملیات اجرایی سد فینسک اینگونه توضیح می دهد: در بحث انتقال آب بین حوزه ای حاکمیت تصمیم می گیرد و در این راستا نیز باید نیازهای مبدا و همچنین نفع ذینفعان دیده شود.

مدیرعامل آب منطقه ای مازندران اضافه می کند: چون رضایت مندی ذینفعان دیده نشده است، تنش هایی را شاهد بوده و هستیم.

یخکشی در پاسخ به پرسش بعدی مان که علیرغم خبرهای منتشر شده مبنی بر توقف عملیات اجرایی فینسک، این پروژه در حال کار است، می گوید: حرکت هایی در فینسک مشاهده شده است چراکه بودجه اش جاری است. خوشبختانه در سفری که هیئت دولت به مازندران داشته به استانداری و وزارت نیرو ابلاغ شده این پروژه یکبار دیگر مورد بررسی قرار گیرد.

وی با اشاره به اینکه طرح سد فینسک مقداری تعدیل شده است، می افزاید: در این ابلاغیه تاکید شد که یک مرکز علمی و دانشگاهی با نهایت انصاف بررسی ها را انجام دهد.

یخکشی از آغاز بررسی مجدد طرح سد فینسک توسط یک دانشگاه ملی خبر می دهد و یادآور می شود: مکاتبه ای با سازمان محیط زیست داشتیم تا ارزیابی زیست محیطی مسکوت بماند تا مطالعات نهایی گردد.

بیم و امید

پس از نیمروزی گشت و گذار در دل طبیعت و دست ساخته های بشر، راه ساری را پیش می گیریم و بار دیگر شمشادهای مفلوک و درمانده را می بینیم که دست از سرمان برنمی دارند و چشم در چشم مان تا نزدیکی های ساری می آیند. شمشادها که رهایمان می کنند، پرسش ها یک به یک می آیند و بیم و امید را پیش رویمان می گذارند؛

آیا سد شهید رجایی به سرنوشت سد فریم مبتلا خواهد شد؟

آیا کشاورزان آینده، صبرِ کشاورزان کنونی را دارند؟

شالیزارها آیا جایشان را به درخت ها می دهند؟

آیا خداوند به چشم تشنه ما باران هدیه خواهد کرد؟

آیا مسئولین کمر همت می بندند و روان آب ها را مهار می کنند؟

بی آبی آیا ما را شکست خواهد داد؟

آیا ما خودمان را مقابل کاهش ۳۰ درصدی ذخائر سدها مسئول می دانیم؟

و آیا آب شرب مان به درد شالیزارها مبتلا خواهد شد؟

و...

سوالات را کنار می زنم و شماره خبرنگاری را در حوالی روستای فینسک می گیرم و بی مقدمه می پرسم از سد چه خبر؟ همکارم با تلخندی جواب می دهد: لودرها همچنان مشغولند.

انتهای پیام/